شیعه

فتوای شیخ طوسی درباره شهادت ثالثه در اذان

و أمّا ما روي في شواذّ الأخبار من قول: «أشهد انّ‏ عليا وليّ‏ اللّه‏ و آل محمّد خير البريّة» فممّا لا يعمل عليه في الأذان و الإقامة. فمن عمل بها كان مخطئا.

النهاية في مجرد الفقه و الفتاوى ص64

فأما قول: أشهد أن عليا أمير المؤمنين و آل محمد خير البرية على ما ورد في شواذ الأخبار فليس بمعمول عليه في الأذان و لو فعله الإنسان يأثم به غير أنه ليس من فضيلة الأذان و لإكمال فصوله.

المبسوط في فقه الإمامية، ج‏1، ص95

فتوای شیخ صدوق درباره شهادت ثالثه در اذان

... وَ قَالَ مُصَنِّفُ هَذَا الْكِتَابِ رَحِمَهُ اللَّهُ هَذَا هُوَ الْأَذَانُ الصَّحِيحُ لَا يُزَادُ فِيهِ وَ لَا يُنْقَصُ مِنْهُ وَ الْمُفَوِّضَةُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ قَدْ وَضَعُوا أَخْبَاراً وَ زَادُوا فِي الْأَذَانِ- مُحَمَّدٌ وَ آلُ مُحَمَّدٍ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ مَرَّتَيْنِ وَ فِي بَعْضِ رِوَايَاتِهِمْ بَعْدَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّ عَلِيّاً وَلِيُّ اللَّهِ مَرَّتَيْنِ وَ مِنْهُمْ مَنْ رَوَى بَدَلَ ذَلِكَ أَشْهَدُ أَنَّ عَلِيّاً أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ حَقّاً مَرَّتَيْنِ وَ لَا شَكَّ فِي أَنَّ عَلِيّاً وَلِيُّ اللَّهِ وَ أَنَّهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ حَقّاً وَ أَنَّ مُحَمَّداً وَ آلَهُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ وَ لَكِنْ لَيْسَ ذَلِكَ فِي أَصْلِ الْأَذَانِ وَ إِنَّمَا ذَكَرْتُ ذَلِكَ لِيُعْرَفَ بِهَذِهِ‌ الزِّيَادَةِ الْمُتَّهَمُونَ بِالتَّفْوِيضِ الْمُدَلِّسُونَ أَنْفُسَهُمْ فِي جُمْلَتِنَا‌.

مصنّف اين كتاب- رحمه اللّٰه- گويد (بعد از ذکر فقرات اذان): اين ترتيب اذان كه نقل كرديم همان اذان صحيح است نه چيزى به آن افزوده و نه چيزى از آن كاسته مى‌شود (هر چند مخالف مشهور است، زيرا بنا بر ظاهر حديث تكبير اوّل إقامه را نيز مانند اذان چهار بار بايد گفت، همچنين تهليل آخر اقامه را مانند اذان دو بار مقرّر داشته، و عبارت «قد قامت الصّلاة» را هم نياورده است). بهر حال اذان صحيح همين است بى‌كم و زياد ولى مفوّضه- كه خداوند آنان را از رحمت خود محروم و دور بدارد- اخبارى ساخته‌اند و بموجب آن در اذان افزوده‌اند كه بايد دو بار گفت: «محمّد و آل محمّد خير البريّة» يعنى محمّد و آل محمّد بهترين خلايق خدايند، و نيز در پاره‌اى از روايات خود پس از «اشهد انّ محمّدا رسول اللّٰه» آورده‌اند كه بايد دو بار گفت: «اشهد انّ عليّا وليّ اللّٰه»‌

يعنى: شهادت ميدهم كه على ولى خداست و خداوند متعال او را ولى و امام ساخته است، و همچنين بعضى از ايشان به جاى اين عبارت روايت كرده‌اند كه دو بار بايد گفت: «اشهد انّ عليّا امير المؤمنين حقّا» يعنى شهادت ميدهم كه على بحقّ فرمانروا و پيشواى مؤمنان است. هر چند ترديد نيست در اينكه على عليه السّلام ولىّ خدا است، و اينكه او امير و فرمانروا و پيشواى مؤمنان است. و اينكه محمّد و آل او صلوات اللّٰه عليهم اجمعين بهترين خلايق خدايند، (در اينها شكى نيست) لكن هيچ يك از اينها در اصل اذان نيست و من آنها (روايات موضوعه) را بدان سبب ذكر كرده‌ام كه به وسيلۀ اين افزودنهاى ساختگى مفوّضه و آنان كه به تدليس خود را از شيعيان و جزء ما ميدانند شناخته شوند.

شرح: «مفوّضه گروهى گمراه هستند كه قائلند خداوند عزّ و جلّ محمّد صلّى اللّٰه عليه و آله را آفريد و بعد آفرينش و خلق دنيا را به او تفويض فرمود: پس او بنوبۀ خود خلايق را آفريد، و ميگويند: پاره‌اى از ايشان اعتقاد دارند كه خداوند متعال آفرينش موجودات را به امير المؤمنين عليه السّلام بلكه ساير ائمّه عليهم السّلام تفويض فرموده، ايشان غير از آن كسانى هستند كه معتقد به تفويض اعمال بندگان به آنان هستند مانند معتزله و امثال ايشان. على اىّ حال حاصل كلام مؤلّف- رحمه اللّٰه- اينست كه شهادت به ولايت ائمّه عليهم السّلام از اركان ايمان بلكه از اركان اسلام است، نه از فصلهاى اذان، لذا كلمۀ طيّبۀ «لا إله إلّا اللّٰه» كه بالاترين و راست‌ترين كلمات است اگر به اذان افزوده شود (مثلا در آخر اذان سه بار بگويند بعنوان جزئيّت) تشريع در اذان شده است زيرا اذان كلماتى است متلقّى از شارع كه بهمان صورت بايد ادا شود، نه بيش و نه كم».

من لا يحضره الفقيه؛ ج‌1، ص290

کتاب "كامل الزيارات"

مؤلف‌

شيخ ابو القاسم، جعفر بن محمد بن جعفر بن موسى بن مسرور بن قولويه قمى، معروف به ابن قولویه.

نام‌هاى كتاب‌

نجاشى از اين كتاب به«الزيارات» تعبير مى‌كند و شيخ طوسی در كتاب فهرست از آن تعبير به«جامع الزيارات» كرده است.

مشهورترين نام آن «كامل الزيارة» مى‌باشد اگر چه به آن «كامل الزيارات» و «كتاب المزار» نيز گفته‌اند و در چاپ كتاب هم نام «كامل الزيارات» براى آن انتخاب شده است.

موضوع‌

كتاب كامل الزيارات مجموعه رواياتى از ائمه عليهم السلام دربارۀ شيوۀ زيارت حضرت رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم و ديگر امامان و امامزادگان عليهم السلام و ثواب و فضل آن مى‌باشد.

ويژگى كتاب‌

نویسنده کتاب فقط روایت‌هایی که معتبراند را در این کتاب آورده است و روایاتی که ضعیف باشند یا احتمال دارد ضعیف باشند را در این کتاب نیاورده است.

از ويژگى‌هاى مهم اين كتاب توثيق عام روات آن است يعنى ابن قولويه در آغاز كتاب تمام روات آنرا توثيق كرده و اين كمكى بزرگ براى توثيق بسيارى از روات شيعه است كه نامى از آنها در كتاب‌هاى رجالى نيامده يا توثيق نشده‌اند.

اعتبار كتاب‌

اين كتاب از معتبرترين كتاب‌هاى روايى شيعه است كه در طول هزار سال كه از زمان نگارش آن مى‌گذرد پيوسته مورد توجه علما و فقهاى شيعه واقع شده و روايات آن در منابع مهم روايى شيعه نقل شده و به آنها استناد شده است.

تعداد احاديث‌

كتاب كامل الزيارات شامل 755 حديث است كه در 108 باب آمده‌اند.

عناوين‌

اين كتاب داراى موضوعاتى است مانند:

1- ثواب زيارت حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم.

2- آگاهى فرشتگان از شهادت امام حسين عليه السلام.

3- چگونگى نماز در حرم امام حسين عليه السلام.

4- شيوه زيارت حرم امام موسى كاظم و امام جواد عليهما السلام.

5- شيوه زيارت ائمه عليهم السلام. و مباحث ارزشمند ديگر.

"ابن قُولَوَيه قُمى"

ولادت‌

شيخ ابو القاسم، جعفر بن محمد بن جعفر بن موسى بن مسرور بن قولويه قمى، از برجسته‌ترين چهره‌هاى راويان شيعه در قرن چهارم هجرى است.

وى يكى از بهترين شاگردان محمد بن يعقوب كلينى و از برجسته‌ترين مشايخ شيخ مفيد به شمار مى‌آيد.

دوران كودكى‌

جعفر در شهر قم، شهر شيفتگان خاندان رسالت و در خانواده‌اى اهل علم و تقوا چشم به دنيا گشود. او از همان كودكى مهر به محمد و آل محمد را از خانوادۀ خود آموخت و به فراگيرى علم و دانش در محضر درس پدر و برادرش كه از راويان بزرگ شيعه به شمار مى‌آمدند مشغول گشت.

او در محضر بسيارى از بزرگان شيعه شاگردى كرد تا خود نيز يكى از چهره‌هاى درخشان علم و فقاهت گرديد.

شخصيت‌

جعفر بن محمد بن قولويه از بارزترين چهره‌هاى علمى دوران خود بوده و روايات او در طول هزار سال پيوسته در مجموعه‌هاى روايى بزرگ شيعه نقل شده و به آن استناد مى‌شود.

علما و فقهاى شيعه براى او احترام خاصى قائلند و توثيق بسيارى از روات شيعه به دليل روايت او از آنها است.

شيخ مفيد از درياى علم او بهره‌هاى فراوان برده و او را بسيار ستوده است.

سخن نجاشى‌

نجاشى، يكى از بزرگ‌ترين روات شيعه دربارۀ ايشان مى‌گويد:« هر زيبايى و علمى كه مردم را با آن وصف نمايى، برتر از آن را در جعفر بن محمد بن قولويه خواهى يافت.»‌

كلام شيخ طوسى‌

شيخ الطائفة، شيخ طوسى در كتاب فهرست درباره او چنين مى‌گويد:« ابو القاسم، جعفر بن محمد بن قولويه قمى، شخصيتى مورد اطمينان و داراى تأليفاتى فراوان، به تعداد ابواب فقه، مى‌باشد.»‌

بيان ابن طاووس‌

سيد ابن طاووس درباره ايشان مى‌فرمايد:« وى راوى راستگويى است و همه اتفاق بر امانت او دارند.»‌

وفات‌

سرانجام ابن قولويه پس از عمرى خدمت به معارف اهل بيت عليهم السلام در سال 367 هجرى چشم از اين دنيا فرو بست و به ديار باقى شتافت.

سؤال 1471‌- همانطور كه مستحضريد، يكى از سنتهاى ملّى ملت ايران برپائى عيد نوروز است، كه پيرايه‌هائى نيز براى آن قرار داده شده، كه از جمله مراسم چهارشنبه سورى و سيزده بدر است، كه در طول سالهاى اخير برپائى اين برنامه‌ها علاوه بر بجا گذاشتن تلفات و خسارات جانى و مالى، موجب هتك حرمت مسائل شرعى شده و در روز سيزده بدر در صحراها و بيابانها برخى علاوه بر اختلاط محرم و نامحرم به رقص و پايكوبى و انجام برخى محرمات ديگر مى‌پردازند، از آنجائى كه متأسفانه روز به روز اين گونه سنتها در حال رواج است، خواهشمند است نظر مبارك را در مورد اين عيد و پيرايه‌هاى آن بيان فرمائيد، تا متديّنين وظيفه خود را در قبال آن بدانند.

جواب- رقص و اختلاط محرم و نامحرم در هر روز و هرجا حرام است خواه در عيد نوروز باشد يا سيزده و يا غير اينها و همچنين هر عملى كه موجب هتك حرمت اسلام باشد و همچنين آتش بازى در چهارشنبه سورى و يا هر وقت ديگر و شخص‌  مسلمان بايد اسلام را بر همۀ شئون و مراسم مقدّم بدارد و آنچه كه ايرانيان قبل از اسلام مذكوره بنام مراسم ملّى و غيره انجام ميداده‌اند محكوم اسلام است و اسلام بر آن خط بطلان كشيده و كسى كه مجدّداً بخواهد تحت هر نامى و عنوانى آن را احياء كند بر خلاف وظيفۀ اسلامى خود عمل كرده است. و اللّه العالم.

_______________________________________
آیت الله العظمی صافى گلپايگانى، جامع الأحكام،  ج‌2، ص84 و ص85‌   

یا ابا جعفر یا محمد بن علی ایها الباقر یابن رسول الله یا حجة الله علی خلقه یا سیدنا و مولانا

انا توجهنا و استشفعنا و توسلنا بک الی الله و قدمناک بین یدی حاجاتنا

یا وجیها عند الله اشفع لنا عند الله

شهادت امام محمد باقر را به همه شیعیان آن حضرت تسلیت می گویم